آیا اوایل زمستان گذشته تصور آنچه که این روزها در زندگی شهری شاهد آن هستیم به ذهن کسی خطور میکرد؟ تحول و دگرگونی بیسابقه و عظیمی در روند زندگی همگان به وجود آمده است؛ عدهای به تدریج خود را با آن وفق داده، تعدادی به آن تَن در داده و برخی نیز نتوانستند این اتفاق را باور کنند. تغییری که زندگی را تقریباً در همه نقاط مسکونی دنیا، همه قارهها، همه طبقات اجتماعی، همه اقوام و نژادها و غیره تحتالشعاع قرار داد، تا حدی که تظاهرات و اعتراضات بسیاری را در این زمینه شاهد بودیم.
البته در فیلم «شیوع» که در سال ۲۰۱۱ ساخته شد، کارگردان، استیون سودربرگ، و ایان لیپکین، متخصص اپیدمیشناسی و مشاور این فیلم هالیوودی وضعیت مشابهای را به تصویر کشیدهاند. اما همه آن را یک فیلم علمی-تخیلی به حساب آوردند. جالب آنکه در این فیلم نیز منشأ بیماری خفاش و مبدأ آن چین بوده است. گرچه، نه همه این فیلم را دیده یا حتی نامی از آن شنیده بودند و نه آن را جدی میگرفتند.
حال به مطلب اصلی یعنی تحولات پس از کرونا در زندگی شهری اشاره کنیم. همانگونه که وسعت این بیماری و همهگیری جهانی آن، تلاش برای یافتن درمان و بهخصوص واکسن آن را چند برابر موارد مشابه نمود (اگر واقعا مشابهتی وجود داشته باشد)، تغییراتِ روند و سبک زندگی را نیز سرعت بخشید.
از جمله تغییرات چشمگیر در زندگی شهری (البته نه برای همه گروهها، همه مشاغل و غیره) دورکاری یا آنلاین شدن بسیاری از فعالیتها بوده است. در اقصی نقاط جهان، به سرعت استفاده از تکنولوژی لازم برای سهولت و امکانپذیری این دورکاری به راه افتاد. گرچه، در برخی نقاطی که قرنطینه اجباری شد افرادی (بهخصوص گروههای حساس و آسیبپذیر) نه داوطلبانه، بلکه به صورت اجباری این دورکاری را پذیرفتند. در سطح بینالمللی نیز نشست سران ملل به صورت مجازی برگزار گردید. مسلماً این دورکاری برای بسیاری امکانپذیر نبود و مراجعه حضوری ریسک ابتلای آنها را بالا برد. استفاده از وسایل نقلیه عمومی که روزی توسط شهرسازان و متخصصین ترافیک برای حل معضلات ترافیک و آلودگی هوا توصیه میشد، حال تبدیل به معضلی برای جلوگیری از شیوع این بیماری گردید. بسیاری از افرادی که مجبور بودند به سر کار بروند و یا به انجام امور روزانه بپردازند، ترجیح دادند که به جای استفاده از وسایل نقلیه عمومی از وسایل نقلیه شخصی خود (به دلیل ایمن بودن از نظر شیوع بیماری) استفاده کنند و حتی استفاده از تاکسی اینترنتی و تلفنی نیز -که تا قبل از شیوع کرونا جای ماشین شخصی را تا حد زیادی گرفته بودند- کاهش یافت. نه تنها مشاغل، بلکه بسیاری از خریدها نیز، از مایحتاج روزانه تا وسایل دیگر و ضروریات مختلف (کتاب، دارو، وسایل خانه و غیره) به صورت غیرحضوری انجام میشوند. جالبتر از همه ایجاد خدمات مجازی بعضی از فعالیتهای تفریحی نظیر بازدید از موزهها و غیره بود. همچنین کتابهای بسیاری به صورت آنلاین در دسترس عموم قرار گرفت.
این آنلاین شدنها طبیعتاً آثار مثبت و منفی بسیاری به همراه داشته است. از مزایای آن میتوان به کاهش حجم ترافیک شهری در برخی شهرها اشاره کرد، بدینگونه که آثار آن در کاهش آلودگیها (البته نه در همه جا) مشاهده میشود. تأثیر مثبت دیگر این خانهنشینیها و خلوت شدن شهرها، بازگشت کیفیت طبیعت و رهایی آن از فشار ناشی از تراکم در زندگی شهری بوده است. همچنین، پرندگان و جانورانی به شهرها بازگشتند که مدتها بود آنجا را ترک کرده بودند. فضاهای سبز و طبیعی فرصت نفس کشیدن و رشد بهتری یافتند و برای اولین بار پس از سالها میزان گاز کربندیاکسید که از حد مجاز گذشته بود و نگرانیهای بسیاری را از وقوع یک فاجعه زیستمحیطی با خود به همراه داشت، کاهش یافت.
همچنین، برخی از این خانهنشینان فرصت را غنیمت شمرده و زمانی را که صرف ماندن در ترافیک شهری -در مسیر خانه تا محل کار- میکردند برای انجام کارهایی که همیشه آرزویش را داشتند اما فرصتش را نه، اختصاص دادند (کارهای هنری، نوشتن خاطرات، ساختن بعضی وسایل، گلکاری، باغبانی و غیره)؛ یعنی به قول مولانا رسن خود را یافتند:
آه کردم چون رسن شد آه من گشت آویزان رسن در چاه من
آن رسن بگرفتم و بیرون شدم چاق و زفت و فربه و گلگون شدم
اما متاسفأنه مسلماً همه نه امکان خانهنشینی داشتند و نه توان یافتن رسن خود. این گروه دچار مشکلات اقتصادی، اجتماعی و ذهنی شدند[۱]. به امید آنکه در جامعه آینده، شهرها[۲] بتوانند از این تجربه موارد مثبت را بیشتر دریابند و به جدال مشکلات و موارد منفی آن بروند.
به امید آن روز.
[۱] تجربه کرونا برای زندگی شهری هرچند سختیهای بسیاری که غیرقابل تصور بود به وجود آورد، فعالیتهایی را متوقف کرد و عدهای از مردم را (از نظر اقتصادی، اجتماعی و بهخصوص ذهنی) مستأصل کرد، اما میتوان به آن به صورت یک تجربه مهم و با ارزش نگریست چرا که بسیاری از باورهای ما را تغییر داد، بسیاری از غیرممکنها را ممکن ساخت، به ما تا حد زیاد آموخت که زندگی لحظههایی است که باید قدر بدانیم و آن را در گذشته تمام شده و آینده نامعلوم و نیامده هدر ندهیم.
[۲] مردم بهخصوص مسئولین شهری (در همه سطوح) با توجه به خطیر بودن چنین رویدادی و نیز گذرا بودن آن بر همه اقشار اجتماعی و همه جنبههای زندگی.
علاوه بر تایید مباحثی که خانم دکتر اشاره کردند…موضوع مهم امروز توجه متخصصان و کارآفرینان به شیوه های جدید تولید شغل و نحوه همکاری های افراد/گروه های مختلف است که در فضای مجازی می تواند شکل بگیرد … و فرصت های اشتغال را در سطح وسیعی گسترش دهد..لیکن در این راستا توسعه زیرساخت های شبکه های اینترنتی و زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری بویژه در جوامع محلی و غیرتوسعه یافته و محروم از چالش های اصلی در این راهبرد خواهد بود..امری که مرتفع نمودن آن به برنامه ریزی بسیار همه سونگر و سنجیده نیازمند است و اراده جمعی را در حوزه تصمیم سازان و تصمیم گیران کشور و نهادهای عمومی می طلبد…
پیشنهاد برای شهر وندان :
۱.تغیرات مثبت ومنفی که در شهر برای شما پیش آمده کدام است.
۲.داوطلب ادامه کدام تغییر هستید چرا.
۳.برای زیان دیده گان از تغییرات چه راه عملی پیشنهاد دارید؟
۴.معنی وکاربرد اجرایی دمکراسی دراین شرایط چیست؟
۵.توقع ما از دیگر شهروندان چه میتواند باشد؟
۶.ازمسئولین اداره شهر چه توقع خواسته ای داریم؟
۷.از خود بپرسیم برای تغییر چقدر آماده ایم وازکجا وکی آغاز میکنیم.