آیا اروپا به باوهاوس دوم نزدیک می‌شود؟

اروپا در آستانه تحول

 

مقدمه

اروپا در آستانه تحولی بزرگ قرار دارد. در این دوران بحران کرونا و چالش‌های زیست محیطی در سه پدیده مهم جهانی و اروپایی به هم گره خورده‌اند و در اروپا نتایج بدیعی از آنها ظهور می‌کنند. ابتدا به این سه پدیده مهم و تاثیرات آنها بپردازیم:

اول: پاسخ به همه‌گیری ویروس کرونا

بحران جهانی کرونا اتحادیه اروپا را بر آن داشت که در جستجوی راه حل مشترکی برای اعضای اتحادیه بر آید. حاصل آن تاکنون به برنامه بهبودی برای اروپا انجامیده که در “پاسخ به ویروس کرونا”[۱] تشریح شده است. برنامه هفت ساله‌ای که در مجموع بودجه‌ای بیش از ۱/۸ تریلیون یورو به آن اختصاص داده خواهد شد.
در ۳۰ سپتامبر سال ۲۰۲۰ کمیسیون اروپا برای نخستین بار در تاریخ خود از “گزارش حاکمیت قانون” رونمایی کرد: اقداماتی اضطراری برای مقابله با ویروس کرونا که باید اصول و ارزش های بنیادی اتحادیه اروپا را رعایت کند. این قانون منحصربفرد که هماهنگی بی‌سابقه و طولانی کشور های عضو را در عالی‌ترین سطوح قانونگذاری می‌طلبد، به همراه آن بودجه عظیم برای مقابله با کرونا روی هم شامل دستورالعمل‌ها و برنامه‌های کاملا خلاقانه و نوین خواهند بود.

دوم: پیمان سبز اروپا

هدف، تدوین مجموعه‌ای از سیاست‌ها و ابتکار عمل‌ها توسط کمیسیون اروپا است که “پیمان سبز اروپا” [۲]نام دارد، و مقرر است که اروپا تا سال ۲۰۵۰ از نظر تراز اقلیمی خنثی شود. این برنامه در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰ در پارلمان اروپا به تصویب رسید.
بر اساس این برنامه اروپا به اقتصاد پایدار دست می‌یابد و در این مسیر چالش‌های اقلیمی و محیط زیستی را به فرصت‌ها تبدیل می‌کند. در این برنامه بخشی بنام “ساختمان و بازسازی” (۲) وجود دارد که ناظر بر بازسازی وسیع ساختمان‌های موجود جهت کارایی انرژی است. برای ایجاد ساختمان‌های کم مصرف برنامه‌های متنوعی وجود دارد.
اتحادیه اروپا برای تامین مالی برنامه‌های “پیمان سبز” از طریق سرمایه‌گذاری پیش بینی، پیش بینی جذب یک تریلیون یورو را دارد. برای رسیدن به اهداف برنامه هر سال (در دوره ده ساله از ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰) تقریبا به ۲۳۰ میلیارد یورو نیاز است[۳].

سوم: تجربه کارایی مصرف انرژی ساختمان‌ها

تلاش برای کاهش مصرف انرژی ساختمان‌ها پیشینه‌ای طولانی تر دارد. استفاده از انرژی خورشیدی، باد، گرمای زمین و غیره بیش از پنج دهه سابقه دارد.  به مرور زمان با حیاتی شدن مسئله منابع  انرژی آلاینده، گرمایش زمین و توجه بیشتر به حضور طبیعت در زندگی شهری، بتدریج تجارب قدیمی ترِ صرفه جویی انرژی مقبولیت عام یافت و ایده های جدید افزایش پیدا کرد، تجارب گسترده تری بدست آمد و همچنین دانش فنی-مهندسی در این زمینه با دستاوردهای بیشتر غنی تر شد.
شرکتهای تخصصی بسیاری برای استفاده از انواع انرژی بوجود آمدند و تولیدات صنعتی در این زمینه ها افزایش چشمگیری یافت. مصرف کنندگان این خدمات چه مالک خصوصی واحدی مسکونی و چه مدیران تصمیم گیرنده درباره ساختمانهای دولتی با امکان انتخاب بیشتری بسوی انواع این سیستمها روی آوردند. در سطح بسیاری از شهرها، مناطق و کشورها دستورالعمل ها یا سیستم های نظارتی نیز بوجود آمدند.
بکارگیری این دستاوردها علیرغم آنکه منافع اقتصادی یا سلامت محیط زیست را بدنبال داشتند، در مجموع عموما اقدامات فنی بودند. میزان تولید انرژی یا آلودگی اندازه گیری می شد و رضایت کارفرما حرف آخر را می زد و اگر ضوابطی وجود داشت مهر و امضای نهاد مسئول کار را به تایید میرساند و تمام می کرد. معیارها معمولا فنی بودند و برای بدست آوردن بازدهی ضرورت داشتند. اینکه حاصل این اقدامات از نظر شکل بنا یا بطور کلی معماری چه ارزشی داشت، امری ثانویه بود یا اصلا مورد توجه قرار نمی گرفت. البته نمونه های خوبی از تلفیق ایده معماری با ایده انرژی نیز وجود دارند که بسیار نادرند.
در حال حاضر فرصتی استثنایی بدست آمده تا اجرای بسیاری از تجارب ارزشمند گذشته در زمینه شهر و معماری سالم و انرژی سالم، در سایه دو تجربه عظیم و دردناک، یعنی ویروس کرونا و آلودگی محیط زیست، فضایی یابند که به خدمت همگان درآیند. تصویب قوانین جدید با بودجه های کلان و بلند مدت در سطح قاره چنانکه ذکر شد؛ رهبران، متفکران، متخصصان و هنرمندان را بر آن داشت که در این سفر مشترک و عظیم مقصد خود را با دقت بیشتری ارزیابی کنند. در ادامه به همین مبحث می پردازیم.
سیاستمداران، اقتصاددانان، شهرسازان ، مهندسان و معماران چگونه به آن می پردازند؟ چرا نام باوهاوس پس از صد سال دوباره مطرح شده است؟ هر یک از آنها به طرح دوباره نام باوهاوس چگونه مینگرند؟ …و چگونه میتوان به نظر یا نظراتی مشترک رسید؟[۴]
یک قرن پیش، مدرسه باوهاوس هنرمندان و معمارانی چون پل کله، لیلی رایش و میس وان در روهه را گرد هم آورد تا سنتها را به چالش کشند و با طرحهای مدرنیستی، به غرب شکلی تازه  بخشند. اکنون اتحادیه اروپا فرصتی را می بیند تا از نیاز به بازسازی بناها و نیاز بیشتر به ساختن بناهای کارآمد از جهت مصرف انرژی، زیبایی شناسی مشترک نوینی متولد شود.

 

نمای بیرونی ساختمان بازسازی شده باوهاوس، طرح والتر گروپیوس، در دساُو، آلمان.

پیشنهاد نوسازی برای صرفه جویی در انرژی، بخشی از اقدامات اقلیمی است که در مرکز برنامه بهبودی از بحران کرونا با بودجه ۱/۸ تریلیون یورو (۲/۱ تریلیون دلار) قرار دارد، ممکن است به بازسازی سراسری معماری در مقیاسی عظیم بیانجامد؛ آنچه رهبران با جنبش جدید باوهاوس در قاره مقایسه اش کرده اند. این برنامه زمانی از بازسازی وسیع ۲٪ ساختمانهای قاره در سال خبر میدهد. چنین “موج بازسازی” میتواند هدف اروپا را برای تبدیل شدن به اولین قاره انرژی- خنثی تا ۲۰۵۰ به پیش برد، و همچنین میتواند فرصتی برای گذاری نمادین بوجود آورد.
اورسلا ون در لِیِن، رئیس اتحادیه اروپا، در سخنرانی خود در پارلمان اروپا در ۱۶ سپتامبر گفت: “ما نیاز داریم که به تغییرات نظام مند خود زیبایی شناسی خاص خود را ببخشیم – تا سبک و پایداری همخوان شوند…. از این رو باهاوس جدید اروپایی را برپا می کنیم – فضای خلقی مشترک برای معماران، هنرمندان، دانشجویان، مهندسان و طراحان تا با هم کار کنند و آن را عملی سازند”.
جزئیات این برنامه هنوز مورد بحث است، اما به باوهاوس اشاره دارد – مدرسه معماری دوران وایمار که متفکران تاثیرگذاری را در طراحی، معماری و صنایع دستی به منصه ظهور رساند تا اینکه در سال ۱۹۳۳ توسط رژیم نازی به اجبار بسته شد- کمیسیونرهای پارلمان میراثی را فرا میخوانند که در اذهان اروپاییان (و دیگران) ریشه قدرتمندی دارد. اقدامات اقلیمی مورد بررسی به تنهایی میتواند فرصتی به قانونگذاران، مهندسان و معماران دهد تا چشم انداز مشترک اروپایی را بسازند.
کادری سایمن عضو کمیسیون انرژی اروپا میگوید: “پیام این بود که بیایید سبک و معماری زمان خود را بسازیم، آن معماری که کمک کند شهرهایمان سبزتر شود و ما را دیگر بار به طبیعت متصل کند”. شاید آن به صراحت ایده ای باشد که معماران و شهرسازان اروپا را برای چشم اندازی نظام مند و نمادین متحد میکند. ممکن است به سادگی آن اصل مدرنیستی باشد که با باوهاوس آنقدر محبوبیت یافت: فرم تابع کارکرد است.
دیپلماتهای ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا در ماه جولای سال آینده برای تصمیم گیری درباره چگونگی پرداخت از بودجه بهبود بحران ویروس کرونا و از بودجه هفت ساله گرد هم می آیند. تقریبا یک سوم بودجه ۲ تریلیون دلاری به اقدامات اقلیمی و بازسازی وسیع ساختمانها اختصاص دارد. زیرا  ساختمان سازی و کاررد ساختمانهای موجود رویهم مسئول ایجاد ۳۹ درصد گازهای گلخانه ای جهان هستند.
به این منظور، معماران و مهندسان سراسر اروپا موارد پرشماری برای نمایش کارایی ساختمانها دارند. در سراسر اروپا بیش از بیست طرح مختلف برای دریافت گواهینامه ساختمان مورد استفاده قرار می گیرد. این گواهینامه ها اختیاری هستند و به لحاظ شباهت در حقیقت تعداد گواهینامه های کمتری مورد استفاده قرار میگیرند. در یکی برنامه اتحادیه اروپا “بخشنامه کارایی ساختمانها” مالکان را ملزم به پر کردن گواهینامه های کارایی انرژی می نماید، تا زمانی که معمولا ساختمانی را برای فروش یا اجاره میگذارند، میزان مصرف انرژی ساختمان روشن شود. در سالهای اخیر اتحادیه اروپا برای پشتوانه این بخشنامه در پی آن بود که کشورهای عضو “راهبردهای ملی بلند مدت بازسازی” خود را مشخص کنند.
برنامه های سختگیرانه تر مصرف انرژی، فلسفه طراحی را تا حدی کم محدود می کند. سیاستگذاری در این زمینه نیز ضرورت تازه ای یافته است. در ژانویه سال ۲۰۱۸، وزرای فرهنگ اروپا در داوس گرد آمدند تا برای دستیابی به رویکردی مشترک کار کنند و اینکه چگونه  بدنبال کیفیت بیشتر معماری و شهرسازی بعنوان یک هدف سیاسی باشند. وزرا بیانیه ای برای ترویج “فرهنگِ ساختمان” (Baukultur)[۵] تنظیم کردند، تعهدی به تفکر درباره محیط ساخته شده بعنوان انعکاس هویت و تنوع اروپایی. بیانیه “فرهنگ ساختمانِ” داوس نشان میدهد که بخشی از نهادهای اروپایی برای رسیدن به چیزی بیش از مجموعه حداقل هایِ اجباری کاراییِ ساختمان تلاش می کنند.
گئورک پِندل، رئیس “شورای معماران اروپا” میگوید که کمیسیون اروپا تا کنون “بیشتر به فکر حساب و کتاب جزئیات بوده است، مانند مصرف انرژی یا سیستم های تهویه… نپرداختن صرف به رویکرد فنی یک تغییر خواهد بود. ارزیابی کیفیت ساختمانها بر اساس جزئیات فنی اغلب ربط چندانی به کیفیت ساختمان و محیط ندارد”.
یک سال پس از جشنهای بزرگداشت صدمین سالگرد باوهاوس، جای تعجب ندارد که رهبران اروپایی خواسته باشند این نام را با ماموریت نظارتی خود پیوند دهند. تاریخ این جنبش نیز به خودی خود گویای تضادهای عصر ما است. فرانس تیمرمان، معاون اجرایی رئیس کمیسیون اروپا و رئیس بخش اقلیم “پیمان سبز اروپایی”، باوهاوس را به مثابه یک “جنبش دمکراتیزه کردن و جنبش رهایی بخش” تعریف میکند که طراحی و شهرسازی را دسترس پذیر تر کرد. تیمرمان میگوید: “از اینروست که باوهاوس چنین ابتکار عمل زیباییست و در مقابل گذشت زمان مقاومت میکند، و همچنین از اینروست که تمام خودکامگانی که دردهه های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ بقدرت رسیدند، به باوهاوس حمله کردند و کمر به نابودی آن بستند.”

 

عکس قدیمی باوهاوس، آرشیو هولتون

اما باوهاوس اصیل نه یک جنبش بود و نه یک سبک، بلکه یک مدرسه بود، یک نهاد ایالتی، نهادی که توسط دولت اداره نمی شد. این کلام بَری برگدال استاد تاریخ هنر دانشگاه کلمبیا است. امروزه همه میدانند که علاوه بر ضروریات ظاهرا ابتدایی طراحی درباره خط و تزیینات که با نام والتر گروپیوس پیوند خورده است، باوهاوس خانه خود را از انواع تئوری های تعلیم و تربیت پاک میکرد، کارگاهی بود برای هنرهای دستی – خانه ای برای ایده ها و نه کارخانه ای برای ساخت.
باوهاوس هرگز دکانی سیاسی نبود. پس از انتفال مدرسه در سال ۱۹۲۵ از وایمار به دِساُو، بخشی از دانشکده درگیر تجاربی با تفکر مدرنیستی درباره خانه سازی در سطح شهر و کشور شد (خانه سازی در آن زمانِ کشمکش های داخلی آلمان بحث عمده ای بود). در سال های۱۹۲۸ تا ۱۹۳۰، تحت مدیریت هانس مایر دومین مدیر مدرسه، باهاوس راههای جالبی را در تفکر محیطی دنبال کرد، مانند انرژی خورشیدی منفعل یا باغداری اکولوژیک. برگدال میگوید که باوهاوس عاشق آن بود که برای مشاوره در سیاستگذاری فراخوانده شود، چیزی در آنزمان بندرت اتفاق افتاد. اما امروزه، فرصتی وجود دارد که رهبران اروپا به این قابلیت تحقق نیافته باوهاوس جامه عمل بپوشانند.
بِرگدال می گوید: “آنان به عبارتی باوهاوس را به عنوان استعاره ای برای تفکر خلاق بکار میبرند، برای زدودن مرزها بین زمینه های مختلف، اینکه طراحی، مسائل روزمره را به چالش میکشد…. و همه آنن زمینه ها درست هستند.”
پِندل میگوید که باوهاوس نوین اروپایی باید به خلاقیت معماران چشم بدوزد، نه بر عکس آن. چنین پروژه ای نباید خود را ضرورتا به اروپا محدود کند: پِندل به آثار فرانسیس کِرِه اشاره میکند، معماری اهل بورکینوفاسو که دفتری در برلین و پروژه هایی در باماکو، بارسلون و مونتانا دارد. بعنوان نمونه او طراحی است که آثارش از جهت ارزشهای فرهنگی، محیطی و اجتماعی ارزیابی میشود نه فقط بر اساس هزینه ها یا زیبایی شناسی. پِندل می گوید نیازی به هیچگونه خشک اندیشی نیست، هرچند ممکن است برخی استانداردها مانند پنجره سه جداره برای صرفه جویی در انرژی مشترک باشند. اما ممکن است ساختمان از جنس چوب یا حتی گِل میتواند به جریان اصلی تبدیل شود.

 


مجلس ملی کواگادوگو، بورکینوفاسو طرح فرانسیس کِرِه

در اسلونی، میلان دینِوسکی معمار و سرپرست موزه معماری و طراحی در لیوبلیانا پایتخت این کشور، می گوید تحقیق و تکنولوژی در باوهاوس نوین اروپایی مهمتر از هر چیز دیگر خواهد بود، طبیعت نیز باید چنین باشد. او می گوید که باید در روند تصمیم گیری تنوع وجود داشته باشد تا بتواند هر موج بازسازی اکوسیستم محلی را، هم اجتماعی و هم طبیعی، به حساب آورد.
“معماری سنتی بیش از ۱۰۰ سال است که ساختمان سازی میکند”، بگفته دینِوسکی “هیچ چیز از زمان باوهاوس تغییر نکرده است. شما مصالح بهتری در اختیار دارید و موفقیت به دسترسی به این مصالح بستگی دارد. اما یک تغییر جهانی یا تغییر پارادایم وجود نداشته است.”
دینِوسکی، که همچنین مدیریت پروژه “پلاتفرم معمار آینده” را برعهده دارد، مدیران، نظریه پردازان، تولیدکنندگان و معماران نوظهور را جمع میکند تا به تبادل ایده ها بپردازند و نوآوری را پرورش دهند. او میگوید زمان تغییر فرارسیده. “ویروس کرونا ما را با نیروهای طبیعت روبرو کرد، و ما ناگزیریم به فکر جایگزینهایی برای وضعیت موجود باشیم.”
نه بیانیه داوس و نه کمیسیون اروپا تا این حد پیش نرفتند که سبک معماری معینی را برای اروپا تایید کنند. طرفداران باوهاوس شاید مایوس شوند، وقتی که ببیند اتحادیه اروپا به گسترش کار ساختارگرایان (Construtivist) چراغ سبز نشان نداده است.
پندل می‌گوید که باوهاوس اصیل بیش از یک نگرش است و باهاوس نوین اروپایی باید بیش از یک مبحثِ صِرف باشد. “طراحی و سبک، واژه‌هایی برای گذشته‌اند، نه برای آینده،” بگفته پِندل. “حال مسئله بر سر نگرش است – چگونه فکر کنیم و چگونه به مسائل نزدیک شویم.”

 

[۱] – Coronavirus response | European Commission
https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/health/coronavirus-response_en

[۲] – A European Green Deal | European Commission
https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en

[۳] – European Green Deal – Wikipedia
https://en.m.wikipedia.org/wiki/European_Green_Deal

[۴] – جنبش باوهاوس دوم برای اروپا چه معنایی دارد.
این مقاله اثر کریستون کَپس و لاورا  میلان لومبرانا با کمک دو همکار دیگر است.
ابتدا مطالب این مقاله برای خوانندگان جالب تشخیص داده شد. اما هنگام ترجمه برای روشن تر شدن مجموعه رویدادها در اروپا، متن فارسی جداگانه ای شروع شد. در جریان کار، رفت و برگشت های زیادی بین متن فارسی، منابع دیگر و این مقاله انجام گرفت و در نهایت این مقاله تقریبا بطور کامل در متن فارسی منعکس شد.

What a Second Bauhaus Movement Means for Europe
https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-10-02/europe-s-green-deal-includes-a-new-bauhaus-plan

[۵] – بیانیه “فرهنگِ ساختمان” با کیفیت برای اروپا، داوس
در متن بیانیه علت استفاده از کلمه آلمانی Baukultur توضیح داده شده است:
از آستانه هزاره جدید واژه آلمانی Baukultur به مفهوم عام و فراگیرش در دنیای آلمانی زبان بکار رفته است. از آنجا که هیچ واژه معادلی معنای دقیق آن را نمیرساند، کنفرانس وزیران واژه Baukultur را در مدارک انگلیسی مورد استفاده قرار میدهد. واژه آلمانی انتخاب شد تا با مشابه نزدیک آن مانند architectural quality در زبان انگلیسی تمایز قائل شود و مفهوم منحصر به معماری نباشد.

Europa Nostra endorses Davos Declaration on high-quality Baukultur for Europe – Europa Nostra

Europa Nostra endorses Davos Declaration on high-quality Baukultur for Europe

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *