کلانشهر و فرهنگ

کلانشهر و فرهنگ، جستارهای انسان شناختی درباره پژوهش شهری، فرهنگ و سیاست شهری
تالیف دکتر نعمت الله فاضلی

کلانشهرها را می توان نامکان های بزرگ دانست. کم کم همه کلانشهرها دارند نامکان می شوند. نامکان یک معناست اما معنایی که جهت گیری نمادین و قطب نمایش به هیچ جهتی ما را هدایت نمی کند. قبله اش خودش است. کلانشهر «جهانشهر» را نمایندگی می کند. مکان جایی است که هویت دارد اما نامکان فاقد هویت و نمایندگی تاریخی-فرهنگی است. اصفهان یک مکان است اما لندن یک جهانشهر و نامکان است. به گفته خانم ساسکیا ساسن، شهرشناس معروف، شهر جهانی با جهانشهر فرق می کند. خیلی از شهرها می توانند جهانی باشند اما جهانشهر نیستند. جهانشهر به شهرهایی گفته می شود که مرکز ثقل مبادلات و معاملات و بده بستان های جهانی اند مثل لندن، پاریس، توکیو، نیویورک. اما شهر جهانی شهری است که هرچند در آن بسیاری از مهاجران و قومیت ها هستند و بسیاری شبکه های ارتباطی شکل گرفته است، اما مرکز ثقل جهان نیستند گرچه جهانی شده اند. در ایران می توان گفت مشهد و تهران شهرهای جهانی اند اما جهانشهر نیستند. این شهرهای جهانی که در آنها فرودگاه ها و بزرگراه ها و سوپرمارکت ها و مگامال ها و سازمان های فاقد هویت جهانی شکل می گیرد، کم کم نامکان می شوند. نامکان ها جاهایی هستند که شکلی از روابط اجتماعی خاص در آنجا به وجود می آید. نامکان ها بی معنا نیستند اما بی هویت اند؛ یعنی خیلی امر محلی و هویت محلی را در آنجا نمی توان دید.
کلانشهر شکلی است که شهرها در دهه های اخیر در جامعه ما درحال تجربه کردن آن هستند. این شکل در همه شهرها هست، حتی در شهرهای متوسط یا کوچک. درون هر شهری، کلانشهرهایی هست و درون همه کلانشهرها هم شهرهایی وجود دارد. کلانشهرها موقعیت های نامکان شده درون شهرها هستند. شهرهایی که جمعیتشان بیش از یک میلیون نفر است، بیشتر مساعد گسترش نامکان شدگی و نامکان‌ها هستند. از این رو، این شهرها را کلانشهر می نامند. چیزی که موقعیت کلانشهرها را مسئله مند می‌سازد، همین نامکان‌شدن و گسترش نامکان بودگی در روح شهر است. تلاش من در این کتاب این است تا روایت های تحلیلی از این مسئله مندی های شهر و کلانشهر ارائه دهم.