آنچه در این مجموعه خواهید خواند

شهرها پس از همه‌گیری کرونا

عکس: حسین دهقانیان

کمی بشنوید

در حالی که جهان با گسترش سریع ویروس جدید کرونا مبارزه می‌کند، افراد، اجتماعات و مشاغل در سراسر دنیا ملزم به رعایت فاصله‌گذاری، کاهش یا قطع کامل برخی فعالیت‌ها شده‌اند. این موضوع  شهرها را دستخوش تغییرات اساسی در نحوه جابه‌جایی، کار و حیات شهری ساخته است. در این حین سؤالی که برای اغلب ما به وجود می‌آید این است که؛ زندگی پس از این بیماری عالم‌گیر چگونه خواهد بود؟ و چگونه ویروس جدید کرونا می‌تواند زندگی شهری را در کوتاه مدت یا برای همیشه دگرگون کند؟ پاسخ به این پرسش‌ها در گرو بررسی ابعاد مختلف دخیل در زندگی شهری است. 

اگرچه در نگاه اول، تراکم جمعیتی و شیوه زندگی در شهرها ممکن است به عنوان پیشران‌های این بحران مدنظر قرار گیرند؛ باید توجه داشته باشیم که پیچیدگی ساخت و حیات شهری، بیش از آن است که بتوان معادله شهرها را در این بحران بدین سادگی حل کرد. شهرها با تجمع افراد، حرف و سرمایه، بسترساز بسیاری از امکانات نظیر زیرساخت‌های پیشرفته بهداشت و درمان، سرمایه کلان برای سلامت همگانی شهروندان[۱]، دانشگاه‌ها برای تحصیل پزشکان و سایر متخصصان عالی‌رتبه، صنعت و مشاغل برای خروج از رکود و بحران اقتصادی ناشی از بیماری و … بوده‌اند.

بنابراین، برای پاسخگویی به سوالات بیشماری که داریم، مطالعه عمیق‌تر و روشمند شهرها و ویژگی‌های آن‌ها الزامی است. مطابق آخرین آمار بانک جهانی، در سال ۲۰۱۹، قریب به ۵۶% جمعیت کره زمین در شهرها زندگی می‌کنند[۲]. پس آنچه ما برای آینده شهرها برنامه‌ریزی می‌کنیم، راه حل ما برای برون‌یافت از طغیان بیماری‌ها خواهد بود. سخت است که بگوییم شهرها پس از همه‌گیری کرونا، عیناً به هنجارهای معمول پیس از وقوع این بحران باز خواهند گشت.

پرواضح است که تهدید بیماری‌ برای انسان‌ها و شهرها پایان‌پذیر نیست. کرونا شهرهای دنیا را دگرگون کرد و مناسبات زندگی روزمره را به نحوی نو تغییر داد. یادداشت زنده‌یاد سید محسن حبیبی، استاد شهرسازی دانشگاه تهران را درباره این دگرگونی فراگیر در شهرها در اینجا مطالعه کنید.

برگ برنده بشریت در مقابل این بحران‌ها، آمادگی، تاب‌آوری و مدیریت صحیح بحران است. هدف از راه‌اندازی این موضوع در خانه گفت‌‌وگوی شهر، سرعت دادن به بحث‌های عمومی، تخصصی و بین‌رشته‌ای درباره شهر و طغیان بیماری‌هاست. 

در این پرونده از خانه گفت‌و‌گوی شهر از زبان اندیشمندان و دغدغه‌مندان شهری و علوم مرتبط، این ابعاد را بررسی می‌کنیم.

رابطه «شهر» و «همه‌گیری» به صورت تاریخی

از زمان فرعون‌ها تا امروز شیوع بیماری‌هایی همچون طاعون، وبا، آنفلوآنزا و آبله اثرات عظیمی بر تمدن‌ها برجای گذاشته است.کرونا اولین ویروسی نیست که شهرها را به قرنطینه کشانده است و آخرین آن نیز نخواهد بود. در طول تاریخ موارد قرنطینه کردن شهرها برای جلوگیری از گسترش بیماری های اپیدمیک سابقه زیادی دارد. در لغت‌نامه دهخدا قرنطینه به معنای جاییست که در آن مسافران و عابران بازرسی می‌شوند و از ورود و جابجایی بیماران جلوگیری می‌شود. قرنطینه از ریشه کلمه فرانسوی Quarantine وارد زبان فارسی شده است. 

بر طبق اسناد موجود این کلمه از دوران قاجار وارد زبان ایرانیان شد[۳]. همچنین امیرکبیر در زمان شیوع وبا در کشور دستوری برای قرنطینه در مرز عراق و ایران را صادر کرده بود. در زمان شیوع بیماری طاعون نیز که به مرگ سیاه شهرت داشت، شهرهایی تحت قرنطینه درآمده بودند. مرگ سیاه یکی از تکان‌دهنده‌ترین رویدادهای تاریخ اروپا بود. این بیماری باعث کاهش نیروی کار و کاهش زمین‌های قابل‌کشت شد. تعداد اندک کارگرانی که جان سالم به در بردند، از افزایش شدید دستمزدهایشان برخوردار شدند. این موضوع همچنین باعث روان‌تر شدن جریان اقتصاد شد و برخی از تاریخ‌شناسان بر این باورند که این بیماری موجب تسریع در پایان دادن به نظام فئودالی شد. هنگام شیوع مرگ سیاه در ایتالیا و رم باستان قرنطینه به مدت چهل روز انجام می‌شد. همچنین دیگر کشورهای اروپایی برای مقابله با طاعون به قرنطینه افراد و شهرها متوسل می‌شدند. در مصاحبه خانه ‌گفت‌و‌گوی شهر با سعید معیدفر، می‌خوانیم کنترل بیماری‌های عالم‌گیر می‌توانند سبب تغییر ساختار اجتماعی، نوع ارتباطات و سرعت و نحوه توسعه شود. به عبارت دیگر و بر اساس نظریه دورکیم، اگر تا به امروز تمایل بشریت حرکت از سمت اجتماعات مبتنی بر ساخت کوچک به سوی اجتماعات بزرگ شهری بوده است، در آینده می‌توان فرآیندی معکوس را نیز مشاهده کرد.

بیماری کووید-۱۹، اولین بیماری عالم‌گیری نیست که شهرها را تحت تأثیر گسترده خود قرار داده است؛ مطمئناً آخرین نیز نخواهد بود. با توجه به مشکلات عمیقی که کرونا در زندگی شهرها آشکار کرد، واضح است که شهرها پس از همه‌گیری کرونا، نسبت به بحران‌های مشابه بیشتر آسیب‌پذیر خواهند بود. آنچه مسلم است، با توجه به ماهیت پویا و متنوع شهرها، اثرات ناشی از طغیان بیماری نیز از شهری به شهر دیگر متفاوت است. در مواجهه با این حقیقت، ما با طیف عظیمی از متغیرها روبرو هستیم که هرکدام می‌توانند بر نحوه انتشار، دوره طغیان، شدت عوارض بیماری و حتی نرخ مرگ‌و‌میر ناشی از آن تأثیرگذار باشد. تنها راه بررسی روابط این متغیرها، ابتدا ایده‌پردازی و سپس پژوهش‌های گسترده است.

تاب آوری شهری و طغیان بیماری‌ها

طغیان بیماری کووید-۱۹، سوال‌های پیشین ما نسبت به ضعف تاب‌آوری نهادی، کالبدی، اقتصادی و زیرساختی شهرها را بار دیگر با ضرورت و فوریت بیشتر مطرح کرد. چندین ماه است که متخصصان بسیاری از علوم نظیر بهداشت و سلامت، شهرسازی، معماری و علوم محیطی، جامعه‌شناسی، اقتصاد، و غیره همگی به طرح این پرسش پرداخته‌اند که: کدام ویژگی‌ها، شهرها را در مقابل چنان بحرانی تاب‌آور می‌سازد؟ تاکنون این پرسش، پاسخ‌های اولیه‌ از سراسر دنیا به همراه داشته است. 

ارتباط تاب‌آوری زیست‌محیطی و آلاینده‌های هوا با بیماری‌های حاد تنفسی[۴]، مسئله فشردگی بافت شهری و تأثیر آن در نحوه انتقال بیماری[۵]، ساختار نهادی اجتماعات شهری و تأثیر آن در تاب‌آوری اجتماعی در زمان همه‌گیری یک بیماری، و موراد بسیار دیگر، از موضوعاتی بوده‌اند که تاکنون بدان پرداخته شده است (برای مطالعه مصاحبه با دکتر مقصود فراستخواه -جامعه‌شناس- درباره تأثیر بیماری کووید-۱۹ بر اجتماعات و اقتصاد شهری اینجا را کلیک کنید). 

آنچه مسلم است، ما همچنان پرسش‌های بی پاسخ بیشتری در پیش داریم. تلاش ما در خانه گفت‌وگوی شهر، شروع گفتمان چندسویه و همه شمول میان متخصصان شهری و علوم مرتبط با آن و همچنین شهروندان است تا فرصت پاسخ‌گویی به این سؤالات فراهم آید. در عصری که کوچکترین روابط میان انسان‌ها دستخوش تغییرات اساسی شده است، تنها با روشن نگاه داشتن چراغ گفت‌و‌گو و اندیشه می‌توان شهرها را پس از همه‌گیری کرونا تاب‌آورتر و انعطاف‌پذیرتر ساخت.

در پرونده «شهر و کرونا» می‌خوانیم که بیماری عالم‌گیر کرونا، تاب‌آوری اجتماعی و اقتصادی شهرهای ایران را به جهات متعددی به چالش کشیده است. دوگانه “انزوای ملی یا همبستگی جهانی” و دوگانه ” نظارت تمامیت‌خواهانه یا توانمندسازی شهروندان” از مهم‌ترین دوگانه‌هایی است که این روزها در شهرها با آن مواجه هستیم. درباره «بحران کرونا و انتخاب‌های دشوار»، یادداشتی از ناصر برکپور در خانه گفت‌و‌گوی شهر بخوانید.

در «شهر و کرونا» دوگانه‌های «عقلانیت و ایدئولوژی در اجتماع و اقتصاد»، «انزوای ملی یا همبستگی جهانی»، «نظارت تمامیت‌خواهانه یا توانمندسازی شهروندان»، «شهرهای متراکم یا پراکنده‌رو»، «شهرهای جهانی یا محله محور» و… از مهم‌ترین دوگانه‌هایی است که این روزها در شهرها با آن مواجه هستیم. رمز موفقیت شهرهای تاب‌آور، برقراری تعادل حساب‌شده، روش‌های مدیریتی آینده‌نگر و اتکا به برنامه‌ریزی مبتنی بر شواهد است.

همه‌گیری کرونا، فضای شهری و عرصه عمومی

هم‌زمان با پیشرفت این طغیان و کاربست محدودیت‌هایی نظیر فاصله‌گذاری فیزیکی، ممنوع شدن تجمعات در یک بازه زمانی و تشویق به کاهش حدالامکان سفرهای شهری غیرضروری، پرسش‌های بیشمار جدیدی در رابطه با فضای شهری و مناسبات نو در عرصه عمومی شهر مطرح شد. آیا فضاهای شهری ما در ایران پاسخگوی این نوع دگرگون شده از حیات شهری هستند یا خیر؟ 

در این پرونده خانه گفت‌و‌گوی شهر، می‌خوانیم که محله‌محوری و جلوه‌های آن جنبه مشترک بسیاری از ایده‌ها و راهکارهای مطرح شده برای مواجهه با همه‌گیری کرونا در حوزه شهرسازی و معماری است؛ مواردی که تا پیش از این برای بهبود کیفیت ساختار و حیات شهری پیشنهاد می‌شدند و اکنون به عنوان راه نجات از این بلای جهانی مطرح می‌شوند. در رابطه با این موضوع می‌توانید یادداشت محمد نادری را در باب اهمیت محله‌محوری در اینجا و یادداشت وحید حائری را با موضوع «اقدامات محلی در بحران‌های جهانی» در اینجا بخوانید.

 

یکی از بحث‌های مهم در زمینه سازگاری عرصه عمومی با بحران کرونا، مبحث علائم و نشانه‌های شهری است. یک مجموعه عکس دیدنی از این نشانه‌های شهری در کانبرا- استرالیا را از احسان نبوی در اینجا ببینید. ممکن است دیدن این نشانه‌های شهری در شهرها پس از همه‌گیری کرونا، تا آینده مدید، قابل پیش‌بینی باشد؛ زیرا کرونا هنجارهای زندگی روزمره شهری را به کلی دگرگون ساخته است.

در این پرونده خانه گفت‌و‌گوی شهر، می‌خوانیم که فضاهای شهری انعطاف‌پذیر و متنوع، از دیگر موضوعاتی بود در در دوران طغیان بیماری کرونا مطرح شد. فضاهای باز و نیمه‌باز، خیابان‌های ایمن، پیاده‌مدار و مناسب دوچرخه سواری، فضاهای سبز غیر متمرکز و … از نمونه‌های فضاهای عمومی تاب‌آور در دوران کرونا هستند.

همه‌گیری کرونا، معماری و الگوهای ساخت در سطح شهر

با محدودیت سفرهای شهری و کاهش حضور در عرصه عمومی، عرصه خصوصی این بار با ملزومات جدید مطرح می‌شود. خبرهای منتشر شده از سرودخوانی در بالکن آپارتمان‌ها[۶] یا ورزش گروهی در فضای مشترک بین مجتمع‌های ساختمانی، چه در شهرهای جهان یا ایران[۷]، نشان از اهمیت فضاهای باز و نیمه‌باز در ارتقای تاب‌آوری شهرها و دگرگونی الگوی مطلوب مسکن دارد. در این رابطه می‌توانید یادداشت سولماز حسینیون، دکترای تخصصی طراحی شهری، متخصص تاب آوری و پژوهشگر مستقل شهری را در اینجا بخوانید.

بحران کرونا و مبحث گسترش بیماری‌ها فارغ از شیوه انتقال (هوابرد یا غیر هوابرد)، سوالات ما راجع به مزایا و معایب شهرهای متراکم و کلا‌شهرهای پرجمعیت، بار دیگر به شکل جدی‌تری مطرح کرد. در این پرونده، در یادداشتی به نوشته دیپتی آدلاخا و جیمز ف سالیس و ترجمه سیامک درودآهی، راجع به تراکم شهری و اثر آن بر سلامت انسان می‌خوانیم.

اقتصاد شهری حین و پس از همه‌گیری کرونا

از مهم‌ترین موضوعات این روزها، موضوع اقتصاد شهری است. با اعمال محدودیت‌های مربوط به طغیان بیماری کووید-۱۹ و کاهش فعالیت واحدهای صنعتی، خدماتی و تجاری، کسب‌کارهای بسیاری با زیان غیرقابل جبران اقتصادی مواجه شده‌اند. مطابق گزارش‌ سازمان‌های بین‌المللی، بحران کووید-۱۹ دیگر تنها یک بحران برای سلامت بشر نیست؛ کووید-۱۹ اگرچه از کشور به کشور دیگر اثرات متفاوتی برجا گذاشته است، اما مسلماً اثر واحد آن بر افزایش فقر و نابرابری‌ها در کل دنیا، انکار ناپذیر است[۸]. اما آیا مشکلاتی که اکنون بر اقتصاد شهر سایه افکنده‌اند، تا این حد نو و غیر قابل پیش‌بینی بوده‌اند؟

بسیاری معتقد هستند که بحران کرونا، تنها این مشکلات را برجسته و واضح به ما نمایانده است و شهرهای ما پیش از این نیز آبستن همین مشکلات بوده‌اند. از این رو، شهرها پس از همه‌گیری کرونا، راه طولانی‌تری برای رفع بحران اقتصادی و نابرابری‌های طبقاتی خواهند داشت. در ارتباط با این موضوع، یادداشت دکتر میثم بصیرت، شهرپژوه و عضو هیات علمی دانشگاه تهران و مصاحبه با مقصود فراستخواه، جامعه‌شناس، حاوی نکات حائز اهمیت بسیاری است؛ این یادداشت‌ها را اینجا و اینجا مطالعه کنید.

معیشت جامعه شهری و گروه‌های آسیب‌پذیر در همه‌گیری کرونا

اگرچه راهکارهای متنوعی توسط دولت‌ها و سازمان‌های مدیریت شهری برای جبران خسارات مالی کسب‌و‌کارهای محلی در شهرهای دنیا ارائه شده است؛ این راهکارها همچنان از همه‌شمولی کافی برای پرداختن به معیشت تمام ساکنان شهر برخوردار نیستند. مشکلات معیشتی و اقتصادی اقشار به‌حاشیه‌رانده نظیر زنان سرپرست خانوار، مهاجران، دستفروشان و صاحبان کسب‌وکارهای خانگی همچنان در نوبت تصمیم‌گیری و توجه است. ما نیازمند این هستیم که از افراد بیشتر و متنوع‌تری راجع به تجربه معیشت آن‌ها در زمان شیوع این بیماری، بشنویم. 

آیا می‌توانیم مطمئن باشیم که شهرها پس از همه‌گیری کرونا به وضعیت پیش بازخواهند گشت یا راه ما برای پرداختن به مشکلات معیشتی و نابرابری‌های اجتماعی برای همیشه سخت‌تر شده است؟ در این باره، یک یادداشت جالب از بابک جهانبخش را درباره دستفروشی و کرونا اینجا بخوانید. یادداشت نگین ستاری درباره ساختارهای جنسیتی فضای شهری و نقش کووید-۱۹ در تشدید آن در اینجا قابل مطالعه است.

یکی از گروه‌های آسیب‌پذیری شهری در دوران بحران کرونا، کودکان هستند. راهنماهای مفیدی در حوزه رفتار با کودکان و مواجهه با مشکلات بیماری، از دست دادن عزیزان، ترس از بحران و سرگرمی در دوران قرنطینه نوشته شده است[۹]. یک مجموعه عکس دیدنی از نقاشی‌های کودکان شهرهای دنیا راجع به کرونا در اینجا ببینید.

در این پرونده خواندیم که بیماری کرونا، اگرچه در انتقال و ابتلا فقیر و غنی نمی‌شناسد، اما اثرات آن به هیچ عنوان به طور برابر میان اعضای جامعه تقسیم نشده‌است. کرونا تنها مشکلات موجود را برجسته و واضح به ما نمایانده است و شهرهای ما پیش از این نیز آبستن همین مشکلات بوده‌اند. ساختار‌های مبتنی بر نابرابری طبقاتی، سنی، جنسیتی و …، در دوران کرونا با شدت بیشتر بازتولید شده‌اند. از این رو، شهرها پس از همه‌گیری کرونا، راه طولانی‌تری برای رفع بحران اقتصادی-معیشتی و نابرابری‌های طبقاتی و اجتماعی خواهند داشت. کرونا «نابرابری در بحران» را با وضوح و شدت بسیاری به ما نمایاند.

راهکارهای مدیریت شهری و همه‌گیری کرونا

شاید یکی از مهم‌ترین چالش شهرهای ما، مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی، اجتماعی، بلایای طبیعی و سلامتی باشد. موضوعی که هربار پس از وقوع یک بحران غیر منتظره، مدتی بدان خواهیم پرداخت و شاید بعدها فراموش خواهیم کرد. اما ویژگی‌های مدیریت شهری تاب‌آور در مقابل همه‌گیری کووید-۱۹ چیست؟ آیا پدیده «قوی سیاه»[۱۰] برای بحران کرونا در شهرهای ایران و جهان صدق می‌کند؟ درس واقعی که می‌توانیم از این بحران بیاموزیم چیست؟ برای مطالعه در حوزه مدیریت شهری و راهکارهای مدیریت شهر پس از کرونا، مقالات نعمت‌الله فاضلی، میثم بصیرت و احسان نبوی را در اینجا، اینجا و اینجا بخوانید.

در پرونده «شهرها پس از همه‌گیری کرونا» خواندیم که شکست در کنترل کرونا، لحظه‌ای تاریخی را برای شهر فراهم کرده است که به خود بنگرد. درک کند که عدم قطعیت‌ها در این دنیا بسیارند و ایده کنترل بر طبیعت و جامعه عملاً ناممکن و بیهوده. بحران کرونا به ما نشان داد که برخلاف آن تصور غالب که گمان می‌کنیم می‌توانیم با تفکر تحصل‌گرایانه، علم‌گرایانه و انضمامی‌گرایانه‌ شهر را به جدول، آمار و بودجه‌ها تبدیل و پیش‌بینی کنیم اشتباه است. خواندیم که در نقشه نجات پسا کرونا، به تحول و بازساخت عملکرد و روابط مدیریت شهری و جامعه شهری، راه‌گشایی پایدار برای تحول در مالیه شهریِ بیمار و رهبری شهری مبتنی بر رویکرد حکمروایی خوب نیازمند هستیم.

زیرساخت‌های شهر هوشمند و اهمیت آن‌ها در زمان همه‌گیری کرونا

با شروع بحران کرونا در کشورهای جهان، نوآوری‌های بسیاری در حوزه شهر هوشمند و مدیریت هوشمند طغیان بیماری مطرح شد. نمونه‌های جالبی از این نو‌آوری در پلتفرم‌های آنلاین و برنامه‌های هوشمند تشخیص بالینی، شناسایی و گزارش علائم مبتلایان به بیماری کووید-۱۹ در ایران[۱۱]، آلمان[۱۲]، چین[۱۳] و سایر کشورها قابل مطالعه است. دسترسی به زیرساخت‌های هوشمند ارتباطات، در این دوره، نقش حیاتی در حفظ تعاملات اجتماعی با رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی خواهد داشت. یادداشت سمن ساده را با موضوع دیجیتالیزه شدن و «بازتعریف شهرها در جهان پس از کرونا» در اینجا بخوانید.

زیرساخت‌هایی مثل اینترنت پرسرعت، پلتفرم‌های ارتباط مجازی برای کار و تعاملات اجتماعی و البته تأمین نیازهای پایه نظیر زیرساخت‌های خرید و آموزش‌های مجازی جزیی از زندگی روزمره شهروندان شده‌اند و با سرعت زیادی در حال گسترش هستند. هم‌زمان با بحران کرونا، بستر مناسبی برای آزمون فناوری‌های نوین و روش‌های خلاقانه ارتباطات به وجود آمد که مطمئناً در نحوه زندگی در شهرها پس از همه‌گیری کرونا نیز تأثیرگذار خواهد بود. تجربه شما از این زیرساخت‌های هوشمند چیست؟

در این پرونده از خانه گفت‌و‌گوی شهری می‌خوانیم که گسترش این ارتباطات مدخلی برای تحول شهرهای پساکرونا خواهد بود و همانند هر تحولی در عرصه شهر، همراه با مزایای بسیار، سوالات جدی و مهمی نیز مطرح خواهد کرد. علاوه بر پیامدهای اجتماعی این تحول، مباحثی مانند عدالت در دسترسی به زیرساخت‌های الکترونیک، امنیت داده و حفاظت از حریم خصوصی، از دغدغه‌های مهم شهروندان خواهد بود. دیجیتالیزه شدن در این وسعت و شدت، مناسبات کار، تحصیل و حتی آمدوشد را در شهرها دستخوش تغییر خواهد کرد؛ تغییری که در همین لحظه در جریان وقوع است.

کار، تعاملات اجتماعی و تجمعات روزمره در زمان همه‌گیری کرونا و پس از آن

فضاهای عمومی شهری به عنوان مکان‌هایی که در آنها تعاملات اجتماعی و ارتباطات چهره به چهره صورت می‌گیرد برای شهرها بسیار حائز اهمیت هستند. نحوه ارتباطات روزمره ما خصوصاً برای کار و فعالیت‌های ضروری را کاملاً دگرگون کرده است. با انباشت درس‌آموخته‌ها و تجربیات افراد و جوامع، راه برای مدلسازی شیوه‌های خلاقانه و جدید برای کارهای هر روز، باز می‌شود. به عنوان مثال، با جمع‌آوری و مطالعه تجربیات آمد و شد در زمان شیوع کرونا، یک شرکت معماری در هلند، راهنمایی برای طراحی بازارهای روز ارائه داده است[۱۵]. خانه گفت‌و‌گوی شهر از شما دعوت می‌کند تا تجربه خود را از فعالیت‌های روزانه، کسب‌و‌کار و ارتباط با دوستان، با ما به اشتراک بگذارید. برای به‌ساختن شهرها پس از همه‌گیری کرونا، گردآوری و تحلیل این تجربیات، بهترین و تنها راه‌حل خواهد بود.

دگرگونی و دگردیسی رفتارها و هنجارهای حیات شهری در شهر پس از کرونا

همه ما به نوعی این دگرگونی‌های سریع در حیات روزمره شهری را تجربه کرده‌ایم. دوری از دوستان، آشنایان و منحل شدن گردهمایی‌های حضوری، از بارزترین نمونه‌های این دگرگونی سریع بوده‌اند. اما نحوه انطباق شهروندان، اجتماعات، خدمات و کسب‌وکارهای شهری با این دگرگونی، خواندنی تر است. دورکاری، برگزاری گردهم‌آیی‌های آنلاین در محافل خانوادگی، محلی و حتی رسمی و ملی، تغییر سهم روزانه فعالیت‌ها مثل استفاده از اینترنت، مطالعه، خرید و غیره همگی نمونه‌هایی از این انطباق هستند که به عقیده بسیاری از صاحب‌نظران، تا مدت‌های مدید شیوه حیات روزمره شهری ما را دستخوش تغییر خواهند کرد. زندگی در شهرها پس از همه‌گیری کرونا، منطبق بر این هنجارهای نوظهور خواهد بود. یادداشت‌های گیتی اعتماد و سهراب مشهودی را از تجربه این هنجارهای نوظهور در اینجا و اینجا بخوانید.

مجموعه تصاویر دیدنی از هنجارهای نوظهور در زندگی شهرهای جهان در زمان شیوع کرونا را در اینجا ببینید.

همه‌گیری کرونا، برای بار دیگر پس از مدت‌ها، روند روزمره حیات شهری را کاملاً متحول کرد. توصیف این تحول را با قلم زیبای استاد گرانقدر و پدر دلسوزمان، زنده‌یاد دکتر سید محسن حبیبی می‌خوانیم: «کرونا فرصتی مغتنم را فراهم آورده است: بازگشت به خانه. بازگشت به خانه یعنی بازگشت به فرهنگ سرزمینی، یعنی بازگشت به آداب و رسومِ سنت‌های زیستی، یعنی تلاش برای به‌زیستن، یعنی تأمل در معنای زندگی، یعنی آرام و قرار یافتن و سکونت گرفتن، یعنی تغییر در ضرب‌آهنگ زندگی. یعنی بازخوانی خاطره‌ها و اندیشیدن به لحظه‌هایی که زندگی در حال و با حال بوده است.» متن کامل یادداشت را اینجا بخوانید.

کنش‌گری شهری، شهروندان فراموش شده و کرونا

اگرچه زیرساخت‌های مجازی به نوعی نیاز ما برای تعاملات اجتماعی را جبران کرده‌اند، اما باید ساختار نهادی جامعه مدنی را با تأمل و دقت بیشتری در دوران همه‌گیری کرونا بررسی کنیم. آیا شهرهای خالی از آمدوشد و تعاملات روزمره، پایگاه لازم برای کنشگری اجتماعی را دارند؟ ساختار نهادی جامعه مدنی نظیر سازمان‌های مردم نهاد، مشارکت‌های سازمان‌یافته و کنشگری ساختارمند به کدام سو خواهند رفت و در چه سامانه‌های جدیدی بازتعریف خواهند شد؟ آیا شهرها پس از همه‌گیری کرونا، شهرهایی مردمی‌تر هستند یا خیر؟ یادداشت مهمی در این باره از محمدکریم آسایش، کنشگر و پژوهشگر شهری، در اینجا بخوانید.

کرونا همچون دیگر بحران‌ها -حتی شدیدتر- زندگی همه را به یکسان دستخوش تغییر نکرد. کرونا برای آسیب‌پذیران و ضعیف‌ترها، کشنده‌تر است. اما طغیان عالم‌گیر این بیماری فرصتی برای جوامع محلی و جامعه جهانی بود تا به دنبال شهروندان فراموش‌شده خود رفته و بار دیگر سوالات جدی و مهم خود را برای برابری، مطالبه‌گری، حقوق شهروندی و ساختارهای مبتنی بر تبعیض، با صدای بلندتر مطرح کند. بحران جهانی کرونا، تلاش دولت‌ها برای کاهش سرعت انتقال بیماری و شکست‌ها و پیروزی‌های بدون الگوی قابل پیش‌بینی، اثباتی بر این اصل است که ایده «کنترل» شهروند به روش‌های پیشین مدیریت شهری، پاسخگو نیست. بحران کرونا، نقش غیر منفعل شهروندان و هویت پویای آنان را بارها به ما نمایاند. یادداشتی با این موضوع از نیما اورازانی در اینجا بخوانید.

حمل و نقل شهری و کرونا- مترو

یکی از تغییرات واضح و قابل پیشبینی در زمان شیوع بیماری کووید-۱۹، استفاده بیشتر از خودروی شخصی برای پرهیز از ازدحام و جلوگیری از انتشار بیماری است. افزایش خودرومحوری و کاهش پیاده‌مداری از اثرات این پدیده هستند. در کلانشهرهایی که در وضعیت پیش از شیوع کرونا نیز جولانگاه سواره بودند، دسترسی به شهر امن، آرام و پیاده‌مدار، بیش از پیش دشوار شده است. بسیاری از شهرهای جهان با آماده‌سازی یا تقویت زیرساخت‌ها برای جلوگیری از پیشرفت این روند تلاش می‌کنند. به عنوان مثال، اتحادیه ملی حمل‌و‌نقل شهری در آمریکا، راهنمای کاملی برای طراحی و برنامه‌ریزی خیابان‌ها در شهرهای دچار به طغیان بیماری منتشر کرده است که تأکید بسیاری بر تقویت زیرساخت‌های تسهیل پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری دارد[۱۶]. شهرها پس از همه‌گیری کرونا، نیاز به بازبینی و تفکر بیشتری در حوزه استفاده از حمل‌و‌نقل عمومی دارند. یادداشت مهدی نوروز با موضوع مترو و کرونا را در اینجا بخوانید.

آرمان‌های توسعه‌ پایدار و نقش سازمان‌های بین‌المللی در مقابله با طغیان عالم‌گیر کوید-۱۹

شاید برای بسیار از ما، این اولین بحران جهانی ملموسی باشد که تجربه می‌کنیم. بحرانی که ماورای دسته‌بندی‌های پیش‌فرض و کلیشه‌ای ما از «توسعه‌یافتگی» موضوعیت یافته است. غالب شهرهای دنیا فارغ از کشور و وضعیت توسعه‌شان، به این بحران دچار شده‌اند و مشکلات همسانی نظیر فقر، گسست اجتماعی، برخورداری نابرابر از خدمات بهداشت و درمان، شهرهای ناسالم و غیره در صدر معضلات تمام شهرهای دنیا قرار گرفته‌اند. اما مگر نه اینکه سازمان‌های بین‌المللی و کنشگران و متخصصان آن‌ها دهه‌هاست که از بروز این گسست‌ها و لزوم توجه به آن‌ها خبر می‌دهند؟ 

آیا آرمان‌های توسعه پایدار، تاب‌آوری جوامع شهری در مقابل طغیان بیماری‌ها را شامل نشده است؟ علاوه بر تلاش‌های پیشین، سازمان‌های توسعه جهانی، راهنماها و گزارش‌های بسیاری در حوزه شهرها و کرونا ارائه داده‌اند که در این میان می‌توان به گزارش دبیرکل سازمان ملل از خلاصه‌ سیاست‌های مربوط به کووید-۱۹ در جهان شهری‌شده[۱۷] و دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت (WHO) برای افزایش آمادگی شهرها و سکونت‌گاه‌های شهری در مقابل کووید-۱۹[۱۸] اشاره کرد. کرونا در عین جهانی بودن، بحرانی محلی است و ریشه در مشکلات زمینه‌ای پنهان و آشکار هر شهر دارد. شهرها پس از بحران کرونا، می‌توانند در عرصه جهانی متحدتر شوند؛ اما همزمان، کرونا می‌تواند فرصتی باشد تا شهرها به ارزش‌های محلی خود بازگردند.

کرونا، بحران بین‌بخشی در جامعه‌ای دور از گفت‌و‌گو

شاید یکی از مهم‌ترین تناقضاتی که در مدیریت کرونا در جوامع زیادی با آن روبرو بودیم، تناقض میان لزوم ادامه فعالیت کسب‌و‌کارها برای تأمین معیشت و لزوم اعمال محدودیت‌های تردد و فعالیت در عرصه شهر برای کاهش سرعت انتشار ویروس کرونا بوده است. تناقضی که با هر سیاست‌گذاری جدید در هر عرصه، اعتراض مخالفان خود را به همراه داشت. در این پرونده از خانه گفت‌و‌گوی شهر راجع به اهمیت گفتمان میان افراد و تخصص‌ها می‌خوانیم. یادداشت نگار بزرگ‌زاده یزدی در باب لزوم گفت‌و‌گو در جامعه بحران‌زده را در اینجا بخوانید. یادداشت وحید ملیحی با موضوع «جریان نامرئی کوید-۱۹ و تناقض‌های کمدی ـ تراژدی در شهرها» را در اینجا بخوانید.

منابع

[۱] Universal Healthcare
[۲] نمودار درصد جمعیت شهرنشین دنیا را می‌توانید در وبسایت بانک جهانی در این آدرس دنبال کنید.
[۳] https://www.jadeh.ir/
[۴] (2020) Yongjian, et al – لینک به مقاله.
[۵] (2020) Hamidi, et al – لینک به مقاله.
[۶] لینک به مقاله نیویرکر.
[۷] لینک به روزنامه شهروند- آواز همدلی.
[۸] لینک به گزارش UNDP.
[۹] لینک به گزارش UNEP.
[۱۰] لینک به کتاب قوی سیاه نیکولاس طالب.
[۱۱] برنامه «سامانه مقابله با کرونا (AC19)» در ایران برای تشخیص و ثبت علائم بیماری کووید-۱۹ (لینک).
[۱۲] نوآوری مؤسسه رابرت مخ در آلمان برای به‌کارگیری ساعت‌ها و مچ‌بندهای هوشمند برای تشخیص، پایش و گزارش علائم بیماری (لینک).
[۱۳] لینک به گزارش CNN.
[۱۴] Stay at home and play.
[۱۵] لینک به مقاله ای از Amy Frearson.
[۱۶] لینک به National Association of City Transportation Officials.
[۱۷] لینک به گزارش سازمان ملل.
[۱۸] لینک به گزارش سازمان جهانی بهداشت.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *